Tι πιστεύετε ότι προκάλεσε τις κατολισθήσεις στα Τέμπη;

[mred-akias]

Δεν έχω παρακολουθήσει καθόλου το γεγονός, πέραν από το κομμάτι της είδησης σας είδηση.

Και εγώ το ίδιο. Ωστόσο μπορώ να αναφέρω 5-6 πράγματα για τις κατολισθήσεις γενικά για όποιον ενδιαφέρεται ή έχει ξεχάσει.

Κατ΄αρχάς ο όρος κατολίσθηση είναι γενικά ατυχής καθώς όπως και ο αντίστοιχος αγγλικός (landslide) δεν ανταποκρίνεται ετυμολογικά στο φανόμενο. Δεν έχουμε μόνο ολίσθηση αλλά και πτώση, ανατροπή ή ακόμα και ροή. Επιπλέον το φαινόμενο απαντάται και μέσα σε λίμνες θάλασσες και ταμιευτήρες και όχι μόνο στην ξηρά (land). Φυσικά για ευκολία χρησιμοποιείται ο όρος από όλους (παρ΄όλη την πρόταση του Varnes -βλ. παρακάτω) απλά καλό είναι να είμαστε ξεκάθαροι.

Σχετικά με τη επεξήγηση/ορισμό του φαινομένου έχουν τοποθετηθεί διάφοροι, μεταξύ τους ο Terzaghi (ο γνωστός) ο οποίος την ορίζει ως μία γρήγορη κίνηση μάζας περώματος, υπολειματικού εδάφους ή ιζήματος ενός πρανούς, της οποίας το κέντρο βάρους μετακινείται προς τα κάτω και προς τα έξω. Ο Varnes χρησιμοποιήσε τον όρο mass movements που περιλαμβάνει κάθε μετακίνηση τμήματος πρανούς που οφείλεται σε ολίσθηση, κατάπτωση, ανατροπή, ροή και ερπυσμό (ταχύτητα της τάξεως των 10^-6mm/sec). Δεν περιλαμβάνει τις καθιζήσεις, χιονοστιβάδες, μετακινήσεις πάγου κλπ.

Τίθεται ακόμη το θέμα της κατηγοριοποίησης. Οι δύο "μεγάλες σχολές" είναι των Zaruba-Mencl και του Varnes (αυτή του '78 καθώς πιο πριν είχε προτείνει μαζί με τον Sharpe μία κατηγοριοποίηση που βασιζόταν στον τύπο κίνησης, την ταχύτητα αυτής, το υλικό και την υγρασία του, τα στοιχεία αυτά καλό είναι να δίνονται μεν αλλά δεν αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της κατηγοριοποίησης).

Προτιμάται αυτή του Varnes η οποία βασίζεται σε δύο κριτήρια (και εκφράζεται με δύο λέξεις, η πρώτη προσδιορίζει τον τύπο κίνησης και η δεύτερη το υλικό λχ ανατροπή βράχων) έναντι αυτής των Zaruba-Mencl καθώς η δεύτερη δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στον γεωλογικό παράγοντα και βασίζεται στην γεωλογική δομή των χωρών τους (τσεχία-σλοβακία, διακρίνουν δύο μεγάλες κατηγορίες, α τις μετακινήσεις του τεταρτογενούς στρώματος-προφανώς οι πιο συνηθισμένες- και β τις μετακινήσεις του προτεταρτογενούς υποβάθρου που υποδιαιρούνται κατάλληλα).

Ταξινόμηση κατά Varnes

Τύπος κίνησης: Κατάπτωση, Ανατροπή, Ολίσθηση-Περιστροφική, Ολίσθηση-Μεταθετική, Πλευρική εξάπλωση, Ροή, Σύνθετη.

Τύπος Μετακινούμενου υλικού: Υποδιαιρείται ανάλογα με το αν μιλάμε για βραχομάζα (οπότε χρησιμοποιείται η λέξη βράχοι ή η φράση βραχώδες υπόβαθρο λχ κατάπτωση βράχων ή μεταθετική ολίσθηση βραχώδους υποβάθρου) ή για εδάφη τα οποία -στα πλαίσια της παρούσας κατηγοριοποίησης πάντα- διακρίνονται σε χονδρόκοκκα ( και χρησιμοποιείται η λέξη κορήματα λχ ροή κορημάτων) και στα λεπτόκοκκα ( όπου χρησιμοιείται η λέξη γαίες λχ ανατροπή γαιών).
Όπου γαίες θεωρούμε υλικό με το 80% της μάζας έχει μέγεθος μικρότερο των 2 mm (λχ άργιλος) ενώ όπου κορήματα θεωρούμε υλικό με 20%-80% της μάζας μεγαλύτερο των 2mm (λχ χαλίκια) ενώ το υπόλοιπο υλικό είναι μικρότερο από 2mm. Επειδή η άμμος είναι μπέρδεμα, η κοκκομετρική ανάλυση είναι απαραίτητη. Οι παραπάνω ονομασίες όπως καταλάβατε αναφέρονται σε στην διάμετρο των κόκκων του υλικού. Επιπλέον η ταξινόμηση αυτή βασίζεται στην κατάσταση του υλικού ΠΡΙΝ από την κατολίσθηση (το ότι βλέπουμε λχ κορήματα μετά δεν σημαίνει ότι πριν δεν ήταν βάχος που "έσπασε" κατά την κατολίσθηση).

Επιπλέον χρήσιμες πληροφορίες είναι η υγρασία (που εκτιμάται πολύ δύσκολα καθώς συχνά παρατηρούνται ξηρά τεμαχίδια πάνω από διαποτισμένη υδαρή μάζα ίδιου υλικού και η εμπειρία παίζει μεγάλο ρόλο εδώ) και η ταχύτητα μετακίνησης όπου διακρίνονται 7 κατηγορίες (που πάλι είναι μπέρδεμα η κατάσταση καθώς στα διάφορα στάδια εξέλιξης της κατολίσθησης έχουμε διαφορετικές ταχύτητες). Το σημαντικό είναι ο ερπυσμός ή πιο σωστά οι προτάσεις αντικατάστασεις του όρου με αναφορά ταχύτητας που συνήθως εμπίπτει στις κατηγορίες 1 και 2 (όπου συχνά οι κατασκευές "μέσα" στην κατολίσθηση μένουν ανέπαφες καθώς τις παρασύρει το φαινόμενο). Το όριο μεταξύ των κατηγοριών 6 και 7 (5m/sec) μεταφράζεται σε απίθανη ύπαρξη επιζώντων.

Παράγοντες που συμβάλουν στην εκδήλωση κατολισθήσεων κατά WP/WLI 94, 4 ομάδες, 10 παράγοντες ανά ομάδα. Μπορείτε να τις δείτε στο συνημένο (πηγή: "Γεωλογία Τεχνικών Έργων" Κούκη και Σαμπατάκη, Εκδόσεις Παπασωτηρίου 2007). Δυστυχώς είναι από κινητό τραβηγμένη οπότε κατεβάστε την και zoomάρετε με κάποια εφαρμογή. Anyways οι εδαφικές συνθήκες ως παράγοντες εξελίσσονται αργά στο χρόνο και ΔΕΝ περιέχουν κάποια λειτουργία εναύσματος μετακίνησης.

Ο Varnes κάνει την ομαδοποίηση σε παράγοντες που συμβάλλουν στην αύξηση της διατμητικής τάσης (αφαίρεση υποστήριξης, επιφόρτιση, παροδικές τάσεις, τοπική ανύψωση, πλευρική πίεση), παράγοντες που συμβάλλουν στην χαμηλή διατμητική αντοχή (λιθολογική σύσταση και υφή, δομή των πετρωμάτων και γεωμετρία του πρανούς), παράγοντες που συμβάλουν στην μείωση της διατμητικής αντοχής (αποσάθρωση και άλλες φυσικοχημικές διαδικασίες, μεταβολές των ενεργών τάσεων λόγω του νερού, των πόρων και των ρωγμών, μεταβολές της δομής των πετρωμάτων και λοιποί παράγοντες όπως δράση του ριζικού συστήματος δένδρων).

Και τώρα που είπαμε τα πολλά για τα αίτια, ας επικεντρωθούμε συγκεκριμένα στο έναυσμα των κατολισθήσεων. Τα αίτια όπως καταλάβατε μπορεί να είναι πολλά-πάρα πολλά- και δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί το φαινόμενο χωρίς να λάβουμε υπ΄όψην το "ιστορικό" της περιοχής, αλλά το έναυσμα αποτελεί ένα συγκεκριμένο γεγονός. Τέτοια γεγονότα μπορεί να είναι η έντονη βροχόπτωση, χιόνι, μεταβολές στην στάθμη του νερού (υπόγειου και μη), ηφαιστειακή δράση και σεισμική δραστηριότητα.

Οι Rib και Liang ομαδοποιούν τα χαρακτηριστικά για την αξιολόγηση περιοχών ως προς την δυνατότητα/πιθανότητα εκδήλωσης κατολισθήσεων ως εξής:

Παράγοντες: Α) Γεωμορφολογικοί, Β) Γεωλογικοί, Γ) Περιβαλλοντικοί, Δ) Ανθρώπινοι και Ε) Χρονικοί.
Α) Χαρακτηρίζονται από το τοπίο και περιλαμβάνουν την γεωμορφολογική εξέλιξη και στάδια ανάπτυξης.
Β)Χαρακτηρίζονται από την σύσταση (λιθολογία, στρωματογραφία, προϊόντα αποσάθρωσης) και την δομή (ρήγματα, ασυνέχιες, διάταξη ορυκτών στα πετρώματα κοκ)
Γ) Χαρακτηρίζονται από το κλίμα και την υδρογεωλογία (απορροές, ροές υπόγειου νερού, ξήρανση, δράση παγετού κ.α.) και από τις καταστροφές (σεισμοί, τυφώνες, ηφαιστειακές εκρήξεις, καθιζήσεις, πλημμύρες κ.α.)
Δ)Πρόκειται για την ανθρώπινη δράση όπως οικιστική ανάπτυξη, τεχνικά έργα, μεταλεία/λατομεία, υπερφόρτιση του εδάφους, αποψίλωση κ.α.)
Ε) Στην ουσία πρόκειται για το χρονικό πλαίσιο επίδρασης των παραπάνω, αν θυμάστε/έχετε διδαχθεί για τα στάδια "ηλικίας" (νεότητας, ωριμότητας και γήρατος) των σχηματισμών.

Ξέρω ότι πιθανότατα αρκετά από αυτά τα γνωρίζετε ήδη αλλά δεν έχω την παραμικρή ιδέα τι διδάσκεται από αυτά ένας πολιτικός μηχανικός (και γενικότερα άλλες ειδικότητες μηχανικών και μη) οπότε έκανα μια σύνοψη των βασικότερων στοιχείων κατά την γνώμη μου. Ελπίζω να μην σας κούρασα και να σας βοήθησαν.

Για περισσότερες λεπτομέρειες σας προτείνω το βιβλίο "Γεωλογία Τεχνικών Έργων" Κούκη και Σαμπατάκη, Εκδόσεις Παπασωτηρίου 2007 το οποίο μεταξύ άλλων περιλαμβάνει περίπου 50-60 σελίδες για την έρευνα των κατολισθήσεων (το κεφάλαιο με θέμα τις κατολισθήσεις είναι περίπου 200 σελίδες και κυριολεκτικά μου άνοιξε τα μάτια).

Πηγές για όλα τα παραπάνω: "Γεωλογία Τεχνικών Έργων" Κούκη και Σαμπατάκη, Εκδόσεις Παπασωτηρίου 2007, Σημειώσεις και Εργαστηριακές σημειώσεις (δώθηκαν ως συγγράμματα-δεν εκδίδονται) προπτυχιακών μαθημάτων Τμήματος Μηχανικών Ορυκτών Πόρων.